61. Như vầy tôi nghe.

Một thời, Thế Tôn trú ở Bārāṇasī, tại Isipatana, Lộc Uyển. Lúc bấy giờ, nhiều Tỷ-kheo trưởng lão, sau khi đi khất thực và ăn xong, trên con đường trở về, ngồi tụ họp tại ngôi nhà hình tròn, và câu chuyện sau đây được khởi lên:

– Này chư Hiền, Thế Tôn đã nói như sau về: “Con đường đi đến bờ bên kia” trong câu hỏi của Metteyya:⁹⁹ Ai biết hai cực đoan, Giữa bậc Trí không nhiễm, Ta gọi bậc Đại nhân, Đây vượt người dệt vải.

Thưa Hiền giả, thế nào là một cực đoan? Thế nào là cực đoan thứ hai? Thế nào là chặng giữa? Thế nào là người dệt vải? Được hỏi vậy, một Tỷ-kheo thưa với các Tỷ-kheo trưởng lão:

– Thưa chư Hiền, xúc là một cực đoan. Xúc tập khởi là cực đoan thứ hai.

Xúc diệt là chặng giữa. Ái là người dệt vải; vì rằng ái dệt, nên khiến cho vị ấy phải sanh ở hữu này. Cho đến như vậy, thưa chư Hiền, Tỷ-kheo thắng tri được điều có thể thắng tri, liễu tri được điều có thể liễu tri. Do thắng tri được điều có thể thắng tri, do liễu tri được điều có thể liễu tri, ngay trong hiện tại, vị ấy có thể chấm dứt khổ đau.

Được nghe nói vậy, một Tỷ-kheo khác thưa với các Tỷ-kheo trưởng lão:

– Quá khứ, thưa chư Hiền, là một cực đoan. Tương lai là cực đoan thứ hai.

Hiện tại là chặng giữa. Ái là người dệt vải; do ái dệt, nên khiến cho vị ấy phải sanh ở hữu này. Cho đến như vậy, thưa chư Hiền, Tỷ-kheo thắng tri được điều có thể thắng tri, liễu tri được điều có thể liễu tri. Do thắng tri được điều có thể thắng tri, do liễu tri được điều có thể liễu tri, ngay trong hiện tại, vị ấy có thể chấm dứt khổ đau. Được nghe nói vậy, một Tỷ-kheo khác thưa với các Tỷ-kheo trưởng lão:

– Lạc,¹⁰⁰ thưa chư Hiền, là một cực đoan. Khổ là cực đoan thứ hai. Không khổ không lạc là chặng giữa. Ái là người dệt vải; do ái dệt, nên khiến cho vị ấy phải sanh ở hữu này. Cho đến như vậy, thưa chư Hiền, Tỷ-kheo thắng tri được điều có thể thắng tri, liễu tri được điều có thể liễu tri. Do thắng tri được điều có thể thắng tri, do liễu tri được điều có thể liễu tri, ngay trong hiện tại, vị ấy có thể chấm dứt khổ đau.

Được nghe nói vậy, một Tỷ-kheo khác thưa với các Tỷ-kheo trưởng lão:

– Danh, thưa chư Hiền, là một cực đoan. Sắc là cực đoan thứ hai. Thức là chặng giữa. Ái là người dệt vải; do ái dệt, nên khiến cho vị ấy phải sanh ở hữu này. Cho đến như vậy, thưa chư Hiền, Tỷ-kheo thắng tri được điều có thể thắng tri, liễu tri được điều có thể liễu tri. Do thắng tri được điều có thể thắng tri, do liễu tri được điều có thể liễu tri, ngay trong hiện tại, vị ấy có thể chấm dứt khổ đau.

Được nghe nói vậy, một Tỷ-kheo khác thưa với các Tỷ-kheo trưởng lão:

– Sáu nội xứ, thưa chư Hiền, là một cực đoan. Sáu ngoại xứ là cực đoan thứ hai. Thức là chặng giữa. Ái là người dệt vải; do ái dệt, nên khiến cho vị ấy phải sanh ở hữu này. Cho đến như vậy, thưa chư Hiền, Tỷ-kheo thắng tri được điều có thể thắng tri, liễu tri được điều có thể liễu tri. Do thắng tri được điều có thể thắng tri, do liễu tri được điều có thể liễu tri, ngay trong hiện tại, vị ấy có thể chấm dứt khổ đau.

Được nghe nói vậy, một Tỷ-kheo khác thưa với các Tỷ-kheo trưởng lão:

– Thân,¹⁰¹ thưa chư Hiền, là một cực đoan. Thân tập khởi là cực đoan thứ hai. Thân kiến diệt là chặng giữa. Ái là người dệt vải; do ái dệt, nên khiến cho vị ấy phải sanh ở hữu này. Cho đến như vậy, thưa chư Hiền, Tỷ-kheo thắng tri được điều có thể thắng tri, liễu tri được điều có thể liễu tri. Do thắng tri được điều có thể thắng tri, do liễu tri được điều có thể liễu tri, ngay trong hiện tại, vị ấy có thể chấm dứt khổ đau.

Được nghe nói vậy, một Tỷ-kheo khác thưa với các Tỷ-kheo trưởng lão:

– Thưa chư Hiền, tất cả chúng tôi đã trả lời tùy theo sự hiểu biết của chúng tôi (yathāsakaṃ). Thưa chư Hiền, chúng ta hãy đi đến Thế Tôn; sau khi đến, chúng ta sẽ hỏi Thế Tôn về ý nghĩa này. Thế Tôn trả lời cho chúng ta như thế nào, chúng ta sẽ thọ trì như vậy.

– Thưa vâng, thưa Hiền giả.

Các Tỷ-kheo trưởng lão vâng đáp Tỷ-kheo ấy. Rồi các Tỷ-kheo trưởng lão đi đến Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn, rồi ngồi xuống một bên. Ngồi xuống một bên, các Tỷ-kheo trưởng lão thuật lại với Thế Tôn tất cả câu chuyện đã xảy ra và thưa:

– Bạch Thế Tôn, ai là người đã khéo nói? – Tất cả các ông, này các Tỷ-kheo, đều khéo nói theo phương pháp của mình. Nhưng, đây là vấn đề Ta nói về: “Con đường đi đến bờ bên kia” trong các câu hỏi của Metteyya:

Ai biết hai cực đoan, Giữa bậc Trí không nhiễm, Ta gọi bậc Đại nhân, Đây vượt người dệt vải.

Hãy nghe và suy nghiệm kỹ, Ta sẽ nói.

– Thưa vâng, bạch Thế Tôn.

Các vị Tỷ-kheo trưởng lão vâng đáp Thế Tôn. Thế Tôn nói như sau:

– Xúc, này các Tỷ-kheo, là cực đoan. Xúc tập khởi là cực đoan thứ hai. Xúc diệt là chặng giữa. Ái là người dệt vải; vì rằng ái dệt, nên khiến cho vị ấy phải sanh ở hữu này. Cho đến như vậy, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo thắng tri được điều có thể thắng tri, liễu tri được điều có thể liễu tri. Do thắng tri được điều có thể thắng tri, liễu tri được điều có thể liễu tri, ngay trong hiện tại, vị ấy có thể chấm dứt khổ đau.

Chú thích:
⁹⁸ Bản tiếng Anh của PTS: The Way to the Beyond, nghĩa là Con đường đi đến bờ bên kia. Tham chiếu:Tạp. 雜 (T.02. 0099.1164. 0310b20).
⁹⁹ Xem Sn. 199.
¹⁰⁰ Xem D. III. 216.
¹⁰¹ Sakkāya. Xem A. III. 292. GS. III. 210.