54. Này các Tỷ-kheo, nếu Tỷ-kheo không thiện xảo trong hành tướng tâm của người khác thời cũng phải nguyện rằng: “Ta sẽ thiện xảo trong hành tướng tâm của ta.” Như vậy, này các Tỷ-kheo, các ông cần phải học tập.

Và này các Tỷ-kheo, thế nào là Tỷ-kheo thiện xảo trong hành tướng tâm của mình?

Ví như, này các Tỷ-kheo, một người đàn bà hay một người đàn ông còn trẻ, trong tuổi thanh niên, ưa muốn trang điểm, quán sát hình ảnh mặt mình trong tấm gương thanh tịnh trong sáng, hay trong một bát nước trong, nếu thấy trên mặt có một hạt bụi hay dấu nhớp gì, người ấy cố gắng lau sạch hạt bụi ấy hay dấu nhớp ấy; nếu không thấy hạt bụi hay dấu nhớp, người ấy hoan hỷ thỏa mãn: “Thật lợi đắc cho ta! Ta thật là trong sạch!” Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo quán sát như vậy được nhiều lợi ích trong các thiện pháp: “Có phải ta được lợi đắc nội tâm tịnh chỉ, hay ta không được lợi đắc nội tâm tịnh chỉ? Có phải ta được tăng thượng tuệ pháp quán, hay không được tăng thượng tuệ pháp quán?” Này các Tỷ-kheo, nếu Tỷ-kheo trong khi quán sát, biết như sau: “Ta có được nội tâm tịnh chỉ nhưng ta không được tăng thượng tuệ pháp quán”, thời này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo sau khi an trú nội tâm tịnh chỉ, cần phải nỗ lực để đạt cho được tăng thượng tuệ pháp quán ấy. Vị ấy, sau một thời gian, đạt được nội tâm tịnh chỉ và được tăng thượng tuệ pháp quán.

Này các Tỷ-kheo, nếu Tỷ-kheo trong khi quán sát, biết như sau: “Ta có được tăng thượng tuệ pháp quán nhưng không có được nội tâm tịnh chỉ”, thời này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo sau khi an trú tăng thượng tuệ pháp quán, cần phải nỗ lực để đạt cho được nội tâm tịnh chỉ. Vị ấy, sau một thời gian, đạt được tăng thượng tuệ pháp quán và chứng được nội tâm tịnh chỉ.

Này các Tỷ-kheo, nếu Tỷ-kheo trong khi quán sát, biết như sau: “Ta không có được nội tâm tịnh chỉ, ta không có được tăng thượng tuệ pháp quán”, thời này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo ấy cần phải quyết định, ước muốn, tinh tấn, nỗ lực, dõng mãnh, bất thối, chánh niệm, tỉnh giác để đạt cho được các thiện pháp. Ví như, này các Tỷ-kheo, khi khăn bị cháy hay khi đầu bị cháy, cần phải quyết định, ước muốn, tinh tấn, nỗ lực, dõng mãnh, bất thối, chánh niệm, tỉnh giác để dập tắt khăn hay đầu bị cháy ấy; cũng vậy, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo cần phải quyết định, ước muốn, tinh tấn, nỗ lực, dõng mãnh, bất thối, chánh niệm, tỉnh giác để đạt cho được các thiện pháp ấy. Vị ấy, trong một thời gian khác, đạt được nội tâm tịnh chỉ và đạt được tăng thượng tuệ pháp quán.

Nhưng này các Tỷ-kheo, nếu Tỷ-kheo trong khi quán sát, biết như sau: “Ta có được nội tâm tịnh chỉ, ta có được tăng thượng tuệ pháp quán”, thời này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo ấy sau khi an trú trong các thiện pháp ấy, cần phải nỗ lực, chú tâm để đoạn diệt các lậu hoặc nữa.

Này các Tỷ-kheo, Ta nói, y có hai loại: Nên sử dụng (sevitabba) và không nên sử dụng. Này các Tỷ-kheo, Ta cũng nói, đồ ăn khất thực có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng. Này các Tỷ-kheo, Ta cũng nói, sàng tọa có hai loại:

Nên sử dụng và không nên sử dụng. Này các Tỷ-kheo, Ta cũng nói, làng, thị trấn có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng. Này các Tỷ-kheo, Ta cũng nói, quốc độ có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng. Này các Tỷ-kheo, Ta cũng nói, người có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng.

Này các Tỷ-kheo, Ta nói, y có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên gì được nói đến như vậy? Ở đây, nếu biết được y áo nào: “Y áo này⁷⁰ được ta sử dụng, các pháp bất thiện tăng trưởng, các pháp thiện tổn giảm”, thời y áo như vậy không nên sử dụng. Ở đây, nếu biết được y áo nào: “Y áo này được ta sử dụng, các pháp bất thiện tổn giảm, các pháp thiện tăng trưởng”, thời y áo như vậy nên sử dụng.

Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng, y có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên này được nói đến như vậy.

Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng, đồ ăn khất thực có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên gì được nói đến như vậy? Ở đây, nếu biết được đồ ăn khất thực nào: “Đồ ăn khất thực này được ta sử dụng, các pháp bất thiện tăng trưởng, các pháp thiện tổn giảm”, thời đồ ăn khất thực như vậy không nên sử dụng. Ở đây, nếu biết được đồ ăn khất thực nào:

“Đồ ăn khất thực này được ta sử dụng, các pháp bất thiện tổn giảm, các pháp thiện tăng trưởng”, thời đồ ăn khất thực như vậy nên sử dụng. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng, đồ ăn khất thực có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên này được nói đến như vậy.

Này các Tỳ-Kheo, Ta nói rằng, sàng tọa có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên gì được nói đến như vậy? Ở đây, nếu biết được sàng tọa nào: “Sàng tọa này được ta sử dụng, các pháp bất thiện tăng trưởng, các pháp thiện tổn giảm”, thời sàng tọa như vậy không nên sử dụng. Ở đây, nếu biết được sàng tọa nào: “Sàng tọa này được ta sử dụng, các pháp bất thiện tổn giảm, các pháp thiện tăng trưởng”, thời sàng tọa như vậy nên sử dụng. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng, sàng tọa có hai loại:

Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên này được nói đến như vậy.

Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng, làng, thị trấn có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên gì được nói đến như vậy? Ở đây, nếu biết được làng, thị trấn nào: “Làng, thị trấn này được ta sử dụng, các pháp bất thiện tăng trưởng, các pháp thiện bị tổn giảm”, thời làng, thị trấn như vậy không nên sử dụng. Ở đây, nếu biết được làng, thị trấn nào: “Làng, thị trấn này được ta sử dụng, các pháp bất thiện tổn giảm, các pháp thiện tăng trưởng”, thời làng, thị trấn như vậy nên sử dụng. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng, làng, thị trấn có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên này được nói đến như vậy.

Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng, quốc độ có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên gì được nói đến như vậy? Ở đây, nếu biết được quốc độ nào: “Quốc độ này được ta sử dụng, các pháp bất thiện tăng trưởng, các pháp thiện tổn giảm”, thời quốc độ như vậy không nên sử dụng. Ở đây, nếu biết được quốc độ nào: “Quốc độ này được ta sử dụng, các pháp bất thiện tổn giảm, các pháp thiện tăng trưởng”, thời quốc độ như vậy nên sử dụng. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng, quốc độ có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên này được nói đến như vậy.

Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng, người có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên gì được nói đến như vậy? Ở đây, nếu biết được người nào: “Người này được ta sử dụng, các pháp bất thiện tăng trưởng, các pháp thiện tổn giảm”, thời người như vậy không nên sử dụng. Ở đây, nếu biết được người nào: “Người này được ta sử dụng, các pháp bất thiện tổn giảm, các pháp thiện tăng trưởng”, thời người như vậy nên sử dụng. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng, người có hai loại: Nên sử dụng và không nên sử dụng, như vậy được nói đến. Do duyên này được nói đến như vậy.

Chú thích:
⁶⁹ Tham chiếu: Tự quán tâm kinh 自觀心經 (T.01. 0026.109. 0598c07).
⁷⁰ Đoạn này được tìm thấy trong A. IV. 366ff.