62. Như vầy tôi nghe.

Một thời, Thế Tôn đang du hành giữa dân chúng Kosala với đại chúng Tỷkheo, đi đến một thị trấn của dân chúng Kosala tên là Daṇḍakappaka. Rồi Thế Tôn từ trên đường bước xuống, ngồi xuống trên chỗ đã được sửa soạn dưới một gốc cây; còn các Tỷ-kheo ấy đi vào Daṇḍakappaka để tìm chỗ ở. Bấy giờ, Tôn giả Ānanda cùng với một số đông Tỷ-kheo, đi đến sông Aciravatī để rửa tay chân; sau khi rửa tay chân ở sông Aciravatī xong, ra khỏi sông, đứng trên bờ, đắp một y để phơi tay chân cho khô.

Rồi một Tỷ-kheo đi đến Tôn giả Ānanda; sau khi đến, thưa với Tôn giả Ānanda:

– Có phải Thế Tôn tập trung tất cả tâm, thưa Tôn giả Ānanda, để tuyên bố về Devadatta như sau: “Devadatta phải sanh vào đọa xứ, phải sanh vào địa ngục cho đến một kiếp, không thể cứu độ được”, hay có phải nhờ một thiên nhân? – Thật đúng như Thế Tôn đã tuyên bố.

Rồi Tôn giả Ānanda đi đến Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên. Ngồi xuống một bên, Tôn giả Ānanda bạch Thế Tôn:

– Ở đây, bạch Thế Tôn, với một số đông Tỷ-kheo, con đi đến sông Aciravatī để rửa tay chân; sau khi rửa tay chân ở sông Aciravatī xong, ra khỏi sông, đứng trên bờ đắp một tấm y để phơi tay chân cho khô. Rồi bạch Thế Tôn, một Tỷkheo đi đến con; sau khi đến, thưa với con: “Có phải Thế Tôn tập trung tất cả tâm, thưa Tôn giả Ānanda, để tuyên bố về Devadatta như sau: ‘Devadatta phải sanh vào đọa xứ, phải sanh vào địa ngục cho đến một kiếp, không thể cứu độ được’, hay có phải nhờ một thiên nhân?” Khi được nghe nói vậy, bạch Thế Tôn, con trả lời Tỷ-kheo ấy: “Thưa Hiền giả, thật đúng như Thế Tôn đã tuyên bố.” – Này Ānanda, hoặc Tỷ-kheo ấy là vị tân nhập, xuất gia chưa được bao lâu, hay vị ấy là Tỷ-kheo trưởng lão ngu si, không thông minh. Làm sao khi Ta đã tuyên bố một chiều, ở đây lại có thể có trường hợp thứ hai được? Ta không thể thấy về một người nào khác, này Ānanda, sau khi tập trung tất cả tâm, Ta đã tuyên bố như vậy, trừ với Devadatta! Cho đến khi nào, này Ānanda, Ta thấy một pháp trắng nhỏ như đầu sợi lông đuôi ngựa ở Devadatta, thời Ta đã không tuyên bố về Devadatta như sau: “Devadatta phải sanh vào đọa xứ, phải sanh vào địa ngục cho đến một kiếp, không thể cứu độ được.” Cho đến khi nào, này Ānanda, Ta không thấy một pháp trắng nhỏ như đầu sợi lông đuôi ngựa ở Devadatta, cho nên Ta đã tuyên bố về Devadatta như sau: “Devadatta phải sanh vào đọa xứ, phải sanh vào địa ngục cho đến một kiếp, không thể cứu độ được.” Ví như, này Ānanda, một hố phân cao hơn đầu người, đầy cả phân, và một người rơi vào hố phân cho đến cả đầu. Rồi một người khác đi đến, muốn lợi ích, muốn hạnh phúc, muốn người ấy an ổn khỏi các khổ ách, muốn kéo người ấy ra khỏi hố phân ấy. Người này đi vòng quanh hố phân và không thấy cho đến một điểm nhỏ như đầu sợi lông đuôi ngựa ở người ấy mà không bị dính phân, để có thể nắm lấy chỗ ấy và kéo lên. Cũng vậy, này Ānanda, cho đến khi nào, Ta thấy một pháp trắng nhỏ như đầu sợi lông đuôi ngựa ở Devadatta, thời Ta đã không tuyên bố về Devadatta như sau: “Devadatta phải sanh vào đọa xứ, phải sanh vào địa ngục cho đến một kiếp, không thể cứu độ được.” Nếu ông muốn nghe, này Ānanda, Như Lai sẽ phân tích về các căn trí của con người.

– Nay đã đến thời, bạch Thế Tôn! Nay đã đến thời, bạch Thiện Thệ, để Thế Tôn phân tích các căn trí của con người, sau khi nghe Thế Tôn, các Tỷ-kheo sẽ thọ trì.

– Vậy này Ānanda, hãy nghe và suy nghiệm kỹ, Ta sẽ nói.

– Thưa vâng, bạch Thế Tôn.

Tôn giả Ānanda vâng đáp Thế Tôn. Thế Tôn nói như sau:

– Ở đây, này Ānanda, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của một người khác:

“Trong người này, có những pháp thiện, có những pháp bất thiện.” Sau một thời gian khác, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy: “Trong người này, các pháp thiện đã biến mất, các pháp bất thiện đang hiện hữu, nhưng còn có cội gốc thiện chưa bị cắt đứt, và pháp thiện sẽ khởi lên từ cội gốc thiện ấy.

Như vậy, người này sẽ không bị thối đọa trong tương lai.” Ví như, này Ānanda, các hạt giống¹⁰³ chưa bị bể vụn, chưa bị hư thối, chưa bị gió và sức nóng phá hoại, còn giữ được sức sống bám sâu trong cánh đồng, được gieo trên mảnh đất khéo sửa soạn. Này Ānanda, ông có thể biết những hạt giống này sẽ được lớn lên, được tăng trưởng, được lớn mạnh không? – Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Cũng vậy, này Ānanda, ở đây, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của một người khác: “Trong người này, có những pháp thiện, có những pháp bất thiện.” Sau một thời gian khác, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy:

“Trong người này, các pháp thiện đã biến mất, các pháp bất thiện đang hiện hữu, nhưng còn có cội gốc thiện chưa bị cắt đứt, và pháp thiện sẽ khởi lên từ cội gốc thiện ấy. Như vậy, người này sẽ không bị thối đọa trong tương lai.” Như vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình biết được tâm của loài người.

Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình đã biết được các căn trí của con người. Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình biết được pháp sanh khởi trong tương lai.

Ở đây, này Ānanda, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của một người khác: “Trong người này, có những pháp thiện, có những pháp bất thiện.” Sau một thời gian khác, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy: “Trong người này, các pháp bất thiện đã biến mất, các pháp thiện đang hiện hữu, nhưng còn có cội gốc bất thiện chưa bị cắt đứt, và các pháp bất thiện sẽ khởi lên từ cội gốc bất thiện ấy. Như vậy, người này sẽ bị thối đọa trong tương lai.” Ví như, này Ānanda, các hạt giống chưa bị bể vụn, chưa bị hư thối, chưa bị gió và sức nóng phá hoại, còn giữ được sức sống, được bám sâu trong cánh đồng, được gieo trên mảnh đất đầy sỏi đá. Này Ānanda, ông có thể rõ biết những hạt giống này sẽ không có thể được lớn lên, được tăng trưởng, được lớn mạnh không? – Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Cũng vậy, này Ānanda, ở đây, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người khác: “Trong người này có những pháp thiện, có những pháp bất thiện.” Sau một thời gian khác, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy:

“Trong người này, các pháp bất thiện đã biến mất, các pháp thiện đang hiện hữu, nhưng cội gốc của pháp bất thiện chưa được cắt đứt, và các pháp bất thiện sẽ khởi lên từ cội gốc bất thiện ấy. Như vậy, người này sẽ bị thối đọa trong tương lai.” Như vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình, đã biết được tâm của loài người. Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình đã biết được các căn trí của con người. Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình biết được pháp sanh khởi trong tương lai. Ở đây, này Ānanda, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người khác: “Trong người này có những pháp thiện, có những pháp bất thiện.” Sau một thời gian, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy: “Người này không có pháp trắng cho đến nhỏ như đầu sợi lông đuôi ngựa. Người này thành tựu với những pháp bất thiện, chỉ một mặt màu đen, sau khi thân hoại mệnh chung bị sanh vào cõi dữ, ác thú, đọa xứ, địa ngục.” Ví như, này Ānanda, các hạt giống bị bể vụn, bị hư thối, bị gió và sức nóng phá hoại, được bám sâu trong cánh đồng, được gieo trên mảnh đất khéo sửa soạn. Này Ānanda, ông có thể rõ biết những hạt giống này không thể được lớn lên, được tăng trưởng, được lớn mạnh không? – Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Cũng vậy, này Ānanda, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người khác:

“Trong người này có những pháp thiện, và những pháp bất thiện.” Sau một thời gian, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy: “Người này không có pháp trắng cho đến nhỏ như đầu sợi lông đuôi ngựa. Người này thành tựu với những pháp bất thiện, chỉ một mặt màu đen, sau khi thân hoại mệnh chung bị sanh vào cõi dữ, ác thú, đọa xứ, địa ngục.” Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình biết được tâm của loài người. Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình đã biết được các căn trí của con người. Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình biết được pháp sanh khởi trong tương lai.

Khi được nghe nói vậy, Tôn giả Ānanda bạch Thế Tôn:

– Bạch Thế Tôn, có thể tuyên bố ba hạng người khác đồng loại với ba người này hay không? – Có thể được, này Ānanda.

Thế Tôn nói như sau:

– Ở đây, này Ānanda, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người khác như sau: “Trong người này có những pháp thiện, có những pháp bất thiện.” Sau một thời gian, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy: “Trong người này, các pháp thiện đã biến mất, các pháp bất thiện đang hiện khởi, cội gốc thiện chưa bị cắt đứt nhưng đi đến hoàn toàn bị nhổ lên bởi người ấy. Như vậy, người này sẽ đi đến thối đọa trong tương lai.” Ví như, này Ānanda, các cục than cháy đỏ, rực cháy, cháy lửa ngọn, được quăng trên đất sỏi. Này Ānanda, ông có biết không, đống than này không có thể lớn lên, tăng trưởng, lớn mạnh? – Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Ví như, này Ānanda, vào buổi chiều, mặt trời đang lặn, ông có thể biết được, này Ānanda, biết rằng: “Ánh sáng đã biến mất, bóng tối đã xuất hiện” chăng? – Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Ví như, này Ānanda, khi đêm đã qua một phần, trong thời gian ăn cơm, ông có biết được, này Ānanda, biết rằng: “Ánh sáng đã biến mất, bóng tối đã xuất hiện” chăng? – Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Cũng vậy, này Ānanda, ở đây với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người khác như sau: “Trong người này, có những pháp thiện, có những pháp bất thiện.” Sau một thời gian, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy, biết rằng: “Trong người này các pháp thiện đã biến mất, các pháp bất thiện đã hiện khởi, cội gốc thiện chưa bị cắt đứt nhưng đi đến hoàn toàn bị nhổ lên bởi người ấy. Như vậy, người này sẽ đi đến thối đọa trong tương lai.” Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai biết được tâm của loài người với tâm của mình. Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình đã biết được các căn trí của con người. Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình, biết được pháp sanh khởi trong tương lai.

Ở đây, này Ānanda, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người khác như sau: “Trong người này có những pháp thiện, có những pháp bất thiện.” Sau một thời gian, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy: “Trong người này, các pháp bất thiện đã biến mất, các pháp thiện hiện khởi, cội gốc bất thiện chưa bị cắt đứt nhưng đi đến hoàn toàn bị nhổ lên bởi người ấy. Như vậy, người này sẽ không phải bị thối đọa trong tương lai.” Ví như, này Ānanda, đống than cháy đỏ, rực cháy, cháy lửa ngọn, quăng trên một đống cỏ khô, hay trên đống củi khô. Này Ānanda, ông có biết chăng, đống than này sẽ được lớn lên, tăng trưởng, lớn mạnh? – Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Ví như, này Ānanda, đêm đã gần mãn, mặt trời đang mọc, này Ānanda, ông có biết rằng: “Bóng tối sắp sửa biến mất, ánh sáng sẽ hiện ra” chăng? – Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Ví như, này Ānanda, một thời gian sau, vào giữa trưa, vào giờ ăn cơm, này Ānanda, ông có biết rằng: “Bóng tối đã biến mất, ánh sáng đã hiện ra” chăng? – Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Cũng vậy, này Ānanda, ở đây, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người khác như sau: “Trong người này có những pháp thiện, có những pháp bất thiện.” Sau một thời gian khác, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy:

“Trong người này pháp bất thiện đã biến mất, các pháp thiện được hiện khởi, cội gốc bất thiện chưa bị cắt đứt nhưng đi đến hoàn toàn bị nhổ lên bởi người ấy. Như vậy, người này sẽ không phải bị thối đọa trong tương lai.” Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai biết được tâm của loài người với tâm của mình. Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình đã biết được các căn trí của con người. Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình biết được pháp sanh khởi trong tương lai. Ở đây, này Ānanda, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người khác như sau: “Trong người này có những pháp thiện, cũng có những pháp bất thiện.” Sau một thời gian, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy: “Trong người này không có pháp bất thiện cho đến nhỏ như đầu sợi lông đuôi ngựa.

Người này thành tựu với những pháp thuần túy trắng, những pháp không có lỗi lầm, ngay trong hiện tại, sẽ được nhập Niết-bàn.” Ví như, này Ānanda, những cục than nguội lạnh, đã bị dập tắt, bị quăng trên đống cỏ hay trên đống củi khô.

Này Ānanda, ông có biết chăng, đống than này không thể lớn lên, tăng trưởng, lớn mạnh? – Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Cũng vậy, này Ānanda, ở đây với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người khác như sau: “Trong người này có những pháp thiện, cũng có những pháp bất thiện.” Sau một thời gian, cũng vậy, với tâm của Ta, Ta rõ biết tâm của người ấy: “Trong người này không có pháp bất thiện cho đến nhỏ như đầu sợi lông đuôi ngựa. Người này thành tựu với những pháp thuần túy trắng, những pháp không có lỗi lầm, ngay trong hiện tại, sẽ được nhập Niết-bàn.” Như vậy, này Ānanda, Như Lai biết được tâm của loài người với tâm của mình. Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình đã biết được căn trí của con người.

Cũng vậy, này Ānanda, Như Lai với tâm của mình biết được pháp sanh khởi trong tương lai.

Ở đây, này Ānanda, ba hạng người trước, một trong ba người ấy không phải bị thối đọa, một phải bị thối đọa, một bị rơi vào đọa xứ, địa ngục. Ở đây, này Ānanda, trong ba hạng người sau, một trong ba hạng người này không phải bị thối đọa, một phải bị thối đọa, một được nhập Niết-bàn.

Chú thích:
¹⁰² Tham chiếu: A-nô-ba kinh 阿奴波經 (T.01. 0026.112. 0600b28); Phật thuyết A-nậu-phong kinh 佛 說阿耨風經 (T.01. 0058. 0853c20).
¹⁰³ Xem A. I. 135; D. II. 354; S. III. 54; V. 380.